Praca niewolnicza i wolna cz. 13

Zamiłowanie pracy wywiera największy wpływ na produkcyjność i jest najpotężniejszym czynnikiem rozwoju społeczeństw. Kraje zachodnie zawdzięczają swą niesłychaną potęgę głównie rozpowszechnieniu się tej cnoty wśród ludności. Ogół ludzi pracuje tam z zamiłowaniem, i ten sam charakterystyczny rzuca się tam w oczy każdemu obserwatorowi, który przybył z innych stron i posiada odrobinę spostrzegawczości. Spostrzeże on, że w fabrykach, warsztatach, kopalniach itd. panuje wesołość i zadowolenie z życia.

Praca nie jest tam rozrywka., ale ogół pracujący nie uważa jej wcale za utrapienie i przekleństwo.

Jest rzeczą zupełnie pewną, że pod względem produkcyjności przeciętnej naród nasz zajmuje jedno z ostatnich miejsc wśród narodów cywilizowanych. W wieku XVIII większa część ludności naszego kraju pozostawała w poddaństwie, u zatem mogła dostarczać jed3uiie pracy niewolniczej, mieszczaństwo było nieliczne, a szlachta utraciła swą dawną dzielność. Produkcyjność nasza była wówczas przerażająco mała. Odbijało się to w lichej uprawie pól, w nędznym stanie przemysłu, w niskim stanie oświaty, w wadliwych ustawach krajowych, w ubóstwie skarbu, w zaniedbaniu obrony kraju; słowem następstwem tej słabej produkcyjności był fatalny stan kraju, a ostatecznie utrata niepodległości.