Praca niewolnicza i wolna cz. 3

Pogląd taki dlatego jest wielce rozpowszechniony, że pracę ludzką dostrzegamy najczęściej na tle warunków naturalnych, w których się ona odbywa; wszędzie praca ludzka przystosowuje się ściśle do otaczającej przyrody, a usiłowania ludzkie są skierowane głównie do wyzyskania bogactw naturalnych i położenia geograficznego kraju. To jest konieczny warunek powodzenia. Tak więc Belgowie poświęcają wiele prac na wyzyskanie bogactw mineralnych swego kraju, i dobrobyt swój zawdzięczają w znacznym stopniu przemysłowi górniczemu i hutniczemu; szwajcarzy, których ziemia nie zawiera skarbów mineralnych, ciągną duże zyski z piękności natury szwajcarskiej. Dania nie posiada ani bogactw mineralnych belgijskich ani gór szwajcarskich; ludność jej musiała szukać innych źródeł bogactw i znalazła je przeważnie w rolnictwie i hodowli. Wydaje się, że Belgia zawdzięcza swą pomyślność bogactwom kopalnianym, Szwajcaria górom, a Dania dobrej glebie i klimatowi, ale to jest tylko pozór. Istotny, zasadniczy czynnik pomyślności jest we wszystkich trzech krajach jeden i ten sam; jest nim wysoka przeciętna produkcyjność ludności, występująca tylko w różnych postaciach.